Αγριώνια (τα)


Στιγμιότυπο διονυσιακής γιορτής. Στη μέση της εικόνας βρίσκεται το είδωλο του Διονύσου και γύρω του οι μαινάδες φροντίζουν για τα καθιερωμένα.
Αττική ερυθρόμορφη στάμνος.
Νεάπολη, Museo Archeologico Nazionale

Νυχτερινή γιορτή που γινόταν στον Oρχομενό της Bοιωτίας και αλλού προς τιμή του Διονύσου. Η γιορτή γινόταν το μήνα Αγριώνιο (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος) και διαρκούσε τέσσερις νύχτες.

Κατά τη διάρκεια της γιορτής υπήρχε αρχικά η συνήθεια ο ιερέας να καταδιώκει και να φονεύει κατά τη νύχτα μια γυναίκα της οικογένειας των Μινυών, εξ' αιτίας του ότι οι θυγατέρες του Μινύου, βασιλιά του Oρχομενού, η Λευκίππη, η Αλκιθόη και η Αρσίππη (ή Αριστίππη ή Αρσινόη) περιφρόνησαν τις τελετές προς τιμή του θεού, αρνούμενες να πάρουν μέρος στη γιορτή κι έμειναν στο σπίτι τους γνέθοντας και υφαίνοντας. Τότε παρουσιάστηκε ο Διόνυσος μπροστά τους μεταμορφωμένος σε μικρό κορίτσι, λιοντάρι, ταύρο και πάνθηρα. Οι συνεχείς μεταμορφώσεις καθώς και η άγρια μουσική που έπαιζε ο αόρατος θίασος του Θεού οδήγησαν τις Μινυάδες σε παραφροσύνη. Έβλεπαν να περιβάλλονται από κισσούς και αμπέλια και από τη στέγη του σπιτιού τους να ρέει κρασί και γάλα. Πάνω στην τρέλα του έφαγαν τον ίπασσο, το μικρό γιο της Λευκίππης, τον οποίον νόμισαν για ελάφι και στη συνέχεια τριγυρνούσαν στα βουνά σαν αγρίμια.
Για την πράξη τους ονομάστηκαν Oλείαι (φόνισσες) και οι άντρες που τις καταδιώκουν για να τις τιμωρήσουν, ονομάστηκαν από το μαύρο ένδυμα του πένθους τους ψολόεις (αθαλωμένοι).
Οι κόρες του Μινύου για τιμωρία μεταμορφώθηκαν σε νυχτερίδες ή πτηνά.

Κατά τη διάρκεια της γιορτής γυναίκες μυημένες στα μυστήρια του Διονύσου, συγκεντρώνονταν τις νύχτες στον ιερό χώρο του θεού έκαναν θυσίες, κι ύστερα ξεχύνονταν και καλούσαν το θεό να παρουσιαστεί. Τον αναζητούσαν επί τρία μερόνυχτα στα δάση και στα βουνά. Στο τέλος της τρίτης ημέρας ο ιερέας του Διονύσου ανακοίνωνε ότι ο θεός είχε πάει για ξεκούραση στο άντρο των Μουσών. Τότε τελείωνε η αναζήτηση κι οι γυναίκες επέστρεφαν στα σπίτια τους. Εκεί έκαναν συμπόσιο κι οι νεότερες προσπαθούσαν να λύσουν τους γρίφους και τα αινίγματα που έλεγαν οι ηλικιωμένες.

Στα χρόνια του Πλούταρχου συνεχιζόταν το κυνηγητό των γυναικών, όμως αυτό ήταν συμβολικό κι απαγορευόταν ο φόνος τους. Γι' αυτό όταν ο Ζωίλος, ιερέας του Διονύσου, σκότωσε με το τσεκούρι του μία από τις καταδιωκόμενες γυναίκες θεωρήθηκε δολοφόνος. Το έγκλημα προκάλεσε γενική εξέγερση με αποτέλεσμα οι Ρωμαίοι να καταργήσουν τα Αγριώνια και να ορίσουν βαρύ πρόστιμο σε περίπτωση που οι γυναίκες του Ορχομενού θα επιχειρούσαν να τα ξαναγιορτάσουν.

Από τον Ορχομενό η γιορτή μεταδόθηκε στη Χίο, τη Λέσβο, την Κρήτη, την Τένεδο κι αλλού.

Βιβλιογραφία - πηγές

Ευριπίδης, Ορέστης, 364

ἐκ δὲ κυμάτων
ὁ ναυτίλοισι μάντις ἐξήγγειλέ μοι
Νηρέως προφήτης Γλαῦκος, ἀψευδὴς θεός,
ὅς μοι τόδ' εἶπεν ἐμφανῶς κατασταθείς·

Παλαίφατος, Περί απίστων, 27, 1

Λέγεται ὅτι καὶ οὗτος ὁ Γλαῦκος πόαν ποτὲ
φαγὼν ἀθάνατος ἐγένετο καὶ νῦν ἐν τῇ θαλάσσῃ
οἰκεῖ.

Ευστάθιος, Σχόλια στην Ιλιάδα

ἐκ ταύτης Γλαῦκος, θαλάσσιος δαίμων κατὰ τὸν μῦθον, ὃς
ἰχθὺν εἰς γῆν ἔκθετον ἰδὼν λειπόμενον τοῦ ζῆν καί τινος βοτάνης ψαύσαντα καὶ
ἀναζωπυρηθέντα εἰς ὅπερ ἦν καὶ τῆς θαλάσσης αὖθις γενόμενον μιμεῖται καὶ
τῆς αὐτῆς πόας ἐμφαγὼν καθάλλεται εἰς θάλασσαν καὶ εἰς κῆτος μεταβαλὼν
ἀπαθανατίζεταί, φασίν

Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές, 7, 47, 7

τὸν δὲ Γλαῦκον τὸν θαλάττιον δαίμονα Θεόλυτος
μὲν ὁ Μηθυμναῖος ἐν τοῖς Βακχικοῖς ἔπεσιν ἐρασθέντα
φησὶν Ἀρεάδνης,

Aθήναιος, 7, 296
Oβίδιος, Mεταμορφώσεις, 13, 900
Bιργίλιος, Aινειάδα, 6, 36
Διόδωρος Σικελιώτης, 4, 486