Οι γιορτές στην αρχαία Ελλάδα ήταν αφιερωμένες σε ξεχωριστούς θεούς ή θεές. Την ημέρα του θρησκευτικού εορτασμού μπορεί να γίνονταν παράλληλα με τις προσφορές στους θεούς αθλητικοί αγώνες και θεατρικές παραστάσεις.

Την πιο σημαντική λατρευτική πράξη σε όλων των ειδών τις λατρείες αποτελούσε η προσφορά θυσίας. Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να θυσιάζουν ζώα και ιδιαίτερα βόδια, πρόβατα και κατσίκες. Δε θυσίαζαν όμως σε όλους τους θεούς τα ίδια ζώα, αλλά η ιδιαίτερη κατηγορία του θύματος, η ηλικία και το φύλο διέφεραν κατά θεότητα και κατά περίπτωση.

Η θυσία γινόταν με δυο διαφορετικούς τρόπους ανάλογα αν προοριζόταν για ουράνια θεότητα ή για χθόνιο θεό και ήρωα.
Αν το ζώο προοριζόταν για ουράνιο θεό, μετά τη θυσία του ζώου, το κρέας ψηνόταν, αποδιδόταν αυτό που έπρεπε στους θεούς και το υπόλοιπο καταναλωνόταν από τους πιστούς, συνήθως σε κοινό γεύμα.
Αν το ζώο προοριζόταν για χθόνιο θεό ή ήρωα, τότε μετά τη θυσία προσφερόταν ως ολοκάυτωμα, δηλαδή γινόταν ολοκληρωτική καύση του σώματός του.

Ο βωμός και η εσχάρα

Επειδή κατά τη διάρκεια της θυσίας γινόταν καύση των σπλάχνων και των οστών του ζώου, ο βωμός για την καύση αποτελούσε κεντρικό σημείο των περισσότερων λατρευτικών χώρων. Βρισκόταν συνήθως στο ύπαιθρο κι όχι μέσα στο ναό ή σε κάποιο εσωτερικό χώρο, για πρακτικούς κυρίως λόγους αλλά και για να μπορεί ο καπνός από το θυσιαζόμενο ζώο να φτάνει στους ουρανούς που κατοικούσαν οι θεοί. Για αυτό ο βωμός υπήρχε κοντά στην είσοδο του ναού και μέσα στο ναό στεγαζόταν το άγαλμα του θεού.Στην αρχαία Ελλάδα οι πιστοί δεν έμπαιναν στο ναό για να προσευχηθούν σε αντίθεση με τις σημερινές συνήθειες των πιστών.

Η ολοκαύτωσις, η προσφορά στις χθόνιες θεότητες ή στους ήρωες, δε γινόταν σε βωμό αλλά σε μια ειδική κατασκευή, την εσχάρα, όπου αρχιτεκτονικά φαινόταν σαν να επικοινωνούσε με τον Κάτω Κόσμο.

Άλλες προσφορές

Οι προσφορές προς τους θεούς συνοδεύονταν από ύμνους και προσευχές. Εκτός από τις θυσίες ζώων γίνονταν προσφορές απαρχών (των πρώτων καρπών κάθε σοδειάς), φρούτων, λαχανικών, δημητριακών (πανσπερμίες), ψαριών σύμφωνα με τα ιδαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε θεού και της κάθε γιορτής.
Οι θεοί δέχονταν και υγρές προσφορές από κρασί ή γάλα.
Τις υγρές προσφορές συνήθως τις έχυναν επάνω στο βωμό ή στο έδαφος ανάλογα με το είδος της λατρείας.
Η προσφορά υγρών γινόταν με σπονδές ή χοές.

Στους θεούς έκαιγαν θυμίαμα ή σκόρπιζαν αρώματα στις τελετουργίες.

Στις τελετές έπαιζαν μουσική με λύρα και αυλό. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι η μουσική κατά τη διάρκεια των τελετών, χρησίμευε για να καλύπτει τα δυσοίωνα λόγια και ήχους.

Επίσης στην αρχαιότητα με τις γιορτές είχαν συνδέσει αθλητικούς αγώνες και θεατρικές παραστάσεις.

Οι πομπές

Εσχάρα, Αρχαιολογικός χώρος Ελευσίνας

Είδος δημόσιας τελετής πολύ σημαντικό στην αρχαία τελετουργία ήταν η πομπή. Η πομπή αφορούσε την αποστολή μιας προσφοράς προς τη θεότητα με τη συνοδεία πλήθους πιστών. Η σημασία των πομπών στη δημόσια λατρεία γίνεται αντιληπτή από το γεγονός ότι οι Αθηναίοι έχτισαν το Πομπείον, ένα ειδικό κτίριο για αυτές τις περιπτώσεις. Το Πομπείον ήταν το σημείο εκκίνησης των μεγάλων γιορτών προς και από την πόλη. Στα Παναθήναια εκεί συγκεντρώνονταν οι πιστοί για την πομπή προς την Ακρόπολη, ενώ στα Μεγάλα Μυστήρια από εκεί ξεκινούσε η πομπή για την Ελευσίνα.

Οι περιορισμοί

Οι περισσότερες τελετές γίνονταν δημόσια κι όλοι οι πολίτες μπορούσαν να λάβουν μέρος σε αυτές. Υπήρχαν βέβαια και εξαιρέσεις. Από ορισμένες τελετές απέκλειαν ένα από τα δύο φύλα.
Οι γυναίκες συχνά αποκλείονταν από τα ιερά του Ηρακλή, ενώ σε διάφορες τελετουργίες, ιδιαίτερα όσες αφορούσαν τη Δήμητρα, που πραγματοποιούνταν από γυναίκες οι άντρες θεωρούνταν ότι βεβήλωναν τη γιορτή.
Στις διάφορες μυστηριακές λατρείες όλοι οι πολίτες, που δεν είχαν παραβεί κάποιον από τους τελετουργικούς κανόνες, είχαν το δικαίωμα να μυηθούν στα μυστήρια, αλλά είχαν και την ιερή υποχρέωση να μην αποκαλύψουν τα άρρητα μυστικά.
Αλλού απέφευγαν το δημόσιο εορτασμό μιας γιορτής, όπως ήταν η Γιορτή των Αιγινητών, που γινόταν σε ανάμνηση εκείνων που επέστρεψαν από την Τροία. Τη γιόρταζαν κλεισμένοι στα σπίτια τους για να μην προκαλούν εκείνους που οι συγγενείς τους χάθηκαν στον Τρωικό πόλεμο.

Το εορτολόγιο

Οι γιορτές στις οποίες γίνονταν τελετές είχαν στεθερές ημερομηνίες κι ήταν κατανεμημένες σε ολόκληρο το έτος.
Κάθε ελληνική πόλη είχε δικό της ημερολόγιο με δικά της ονόματα μηνών. Τα ονόματα των μηνών είναι σχεδόν όλα παράγωγα του ονόματος κάποιας γιορτής που γινόταν μέσα στο μήνα (δες το αττικό ημερολόγιο). Το έτος αποτελείτο από 12 σεληνιακούς μήνες που οι μισοί είχαν 29 ημέρες και οι υπόλοιποι είχαν διάρκεια 30 ημερών. Αυτός όμως ο κύκλος δημιουργούσε ένα έτος 354 ημερών και ξέφευγε από το ηλιακό έτος που έχει διάρκεια 365 1/4 ημέρες. Συνέπεια της απόκλισης ήταν ορισμένες αγροτικές γιορτές να γιορτάζονται σε άλλη εποχή. Η λύση στο πρόβλημα ήταν η προσθήκη κατά διαστήματα (συνήθως κάθε τέταρτο έτος) ενός 13ου εμβόλιμου μήνα, που αποτελούσε επανάληψη ενός από τους κανονικούς. Στην Αθήνα ο εμβόλιμος μήνας ονομαζόταν Ποσειδεών Β και ημερολογιακά ακολουθούσε το τακτικό μήνα Ποσειδεών.

Των πόνων πλείστας αναπαύλας...

Ο Περικλής μιλώντας στους Αθηναίους (Θουκυδίδης, ΙΙ, 38) λέει: "Επιπλέον παρέχουμε στο πνεύμα μας πολλές ευκαιρίες ξεκούρασης, ανάπαυλας, τελώντας αγώνες και θυσίες κατά τη διάρκεια όλου του έτους". Ο Πλάτωνας (Νόμοι, 635 D) στο ίδιο μήκος κύματος γράφει: "θεοί δε οικτείραντες το των ανθρώπων επίπονον πεφυκός γένος αναπαύλας τε αυτοίς των πόνων ετάξαντο τας των εορτών αμοιβάς τοις θεοίς". Όλες αυτές τις γιορτές, που αποτελούσαν θεραπεία των κόπων για τους αρχαίους Έλληνες, θα τις παρουσιάσουμ